Dziś, 1 sierpnia 2019, obchodzimy 75. rocznicę wybuchu Powstania Warszawskiego. To niezwykle ważny dzień nie tylko w historii Warszawy, ale i Polski, dlatego warto dowiedzieć się o nim nieco więcej. W związku z tym przygotowaliśmy dla Was coś specjalnego.
Chcemy pokazać Wam 10 miejsc w Warszawie, które są związane z Powstaniem Warszawskim. Być może o nich wiecie, ale możliwe też, że często mijacie je, nie mając pojęcia jak istotną rolę odegrały w całym wydarzeniu. Oczywiście te miejsca i fakty to jedynie maleńka część z tego, co pamięta miasto i tego, co wciąż możemy dostrzec na ulicach. Mamy jednak nadzieję, że dzięki temu tekstowi, odkryjecie coś nowego.
1. ul.Filtrowa 68
Filtrowa 68. Tutaj podpisano rozkaz o rozpoczęciu Powstania Warszawskiego
To w tym budynku, przy ul. Filtrowej 68 w lokalu 48, dowódca Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej płk. Antonii Chruściel “Monter” wydał rozkaz dotyczący rozpoczęcia Powstania Warszawskiego. Miało to miejsce 31 lipca 1944 roku, około godziny 19.00. W czasie walk kamienica spłonęła.
2. Róg ulicy Suzina i Krasińskiego, Żoliborz
Róg Suzina i Krasińskiego, tutaj padły pierwsze strzały Powstania Warszawskiego
Choć oczywiście oficjalną godziną rozpoczęcia jest 17.00 (Godzina “W”), pierwsze strzały padły już – wedle różnych źródeł – między 13.30 a 13.50 na Żoliborzu. Oddał je Zdzisław Sierpiński, ps. Marek Świda, zasilający pluton 9 kompanii dywersji bojowej “Żniwiarz”, pod dowództwem prof. Gustawa Budzyńskiego.
“Był taki moment, kiedy zupełnie wyraźnie obserwowaliśmy się wzajemnie. Widać było, że Niemcy robią jakiś rachunek zysków i strat. Czy zacząć starcie z nami? Czy udać, że nie zwracają uwagi kilkunastu młodych ludzi w butach z cholewami i płaszczach (mimo gorącego dnia), pod którymi pochowaną mieli broń? Jak gdyby zastanawiali się, czy doprowadzić do tego starcia, czy nie. ” – wspominał moment obserwacji pierwszego samochodu z niemieckimi żołnierzami Zdzisław Sierpiński w rozmowie z Polskim Radiem.
Kapral zdecydował się oddać strzał. Niemcy sprowadzili na Żoliborz dodatkowe siły, efektem czego było wycofanie się Powstańców.
3. Ul.Kilińskiego, Stare Miasto
Wybuch czołgu-pułapki miał miejsce przy ulicy Kilińskiego
13 sierpnia 1944 roku – wedle różnych relacji – między godziną 8.00 a 10.00 rozpoczął się ostrzał pozycji powstańczych przy ulicach Świętojańskiej i Podwale. W pewnym momencie na Powstańców ruszył pojazd, który Ci obrzucili butelkami z benzyną.
Niemiecka maszyna stanęła w płomieniach, a jej kierowca uciekł. Powstańcy ugasili pojazd, a Niemcy wstrzymali atak. Uczestnicy Powstania podejrzewali, że coś może być nie tak, w związku z czym przed ewentualnym przechwyceniem, maszyna (jak się wydawało swego rodzaju czołg) miał zostać dokładnie sprawdzony.
W międzyczasie maszynę przejęli członkowie innego dywizjonu, najprawdopodobniej kompanii motorowej “Orlęta”. Żołnierze wjechali nim na ulice Starego Miasta, co spotkało się z entuzjazmem ludzi, wydawało się bowiem, że przechwycenie owego czołgu można uznać za sukces Warszawiaków.
Niestety, czołg, nazywany dziś “czołgiem pułapką” okazał się niczym innym jak transporterem materiałów wybuchowych. W tym przypadku było to 500 kg. Kiedy polscy żołnierze wjechali na ulicę Kilińskiego, około godziny 18.00 maszyna wybuchła, zabijając 300 osób i raniąc kilkuset innych.
Trudno stwierdzić, jakie było rzeczywiste przeznaczenie pojazdu. Niektórzy twierdzą, że rzeczywiście był to podstęp Niemców. Inni, że było to dzieło przypadku, a “czołg” przeznaczony był do zniszczenia Podwala.
4. Kino Palladium
Kino Palladium przy Złotej
W Palladium, przy Złotej, do którego dziś chodzimy na koncerty i najróżniejsze wydarzenia kulturalne, w tracie Powstania wyświetlane były tu zrealizowane przez filmowców kroniki “Warszawa walczy”. Pierwsza projekcja Powstańczej Kroniki Filmowej miała miejsce 13 sierpnia.
5. Urząd Telekomunikacyjny i Telegraficzny, róg Poznańskiej i Nowogrodzkiej
Ten budynek z pewnością kojarzy każdy, zdecydowanie wyróżnia się na tle okolicznej architektury. W trakcie Powstania Warszawskiego budowla służyła za niemiecką redutę, a Powstańcom nigdy nie udało się jej zdobyć. 18 sierpnia, w spalonych już salach budynku, hitlerowcy zastrzelili 18 pracowników poczty.
6. Ulica Poznańska, Warszawa
Poznańska 15 Warszawa
Zostańmy chwilę na Poznańskiej. Kojarzycie kamienicę Glassów, pod numerem 15? Dziś znajduje się tam H15 Boutique Hotel, jednak w trakcie Powstania Warszawskiego, a konkretnie od 4 września, znajdowała się tu Stacja Nadawcza Armii Krajowej “Błyskawica”, nadająca audycje radiowe.
Kawałek wcześniej, w domu przy Poznańskiej 12, gdzie dziś znajduje się popularny bar Kraken, znajdowało się dowództwo batalionu “ZAREMBA-PIORUN”. Pod numerem 13 z kolei znajdował się szpital, który funkcjonował aż do kapitulacji.
7. Kanał przy al. Ujazdowskich
Właz znajdował się na środku al. Jerozolimskich
Przy alejach Ujazdowskich, tuż obok wejścia do popularnego dziś klubu SPATiF, znajduje się tablica informująca o tym, co tutaj działo się dawniej. Otóż kanał, którego właz znajduje się na rogu Ujazdowskich i Wilczej był drogą łączności między Mokotowem a Śródmieściem Południowym. Pod koniec września 1944 roku tędy wychodzi ewakuowani Obrońcy Mokotowa.
8. Kanał przy ul. Dworkowej
Wejście do kanału przy ul. Dworkowej
Tutaj kanał na Mokotowie, konkretnie przy ulicy Dworkowej. To niestety miejsce bardzo smutnego i okrutnego wydarzenia. 27 września 1944 roku, pod sam koniec Powstania, Niemcy rozstrzelali tutaj około 140 żołnierzy polskich.
24 września dowódca obrony mokotowa Józef Rokicki zarządził ewakuację do Śródmieścia. W międzyczasie dotarł do niego jednak rozkaz “Montera”, który owej ewakuacji był przeciwny. Choć do Śródmieścia przedostało się już ok 800 osób, ci którym się nie udało musieli wracać na Mokotów. Gdy Niemcy zorientowali się co się dziej, zaczęli blokować wyjścia z kanałów i wrzucać do nich granaty, w wyniku czego wielu Powstańców poniosło śmierć.
Ci, którym udało się wrócić do Mokotowa, wychodząc włazem przy Dworkowej, natknęli się na wojska wroga. Polscy żołnierze zostali jeńcami – wbrew jakiemukolwiek prawu – rozstrzelani na skarpie przy Dworkowej, już po kapitulacji 27 września 1944 roku. Kobiety w większości zostały wysłane do obozu koncentracyjnego Stutthof.
9. róg Pasażu Wiecha i Chmielnej
Na pewno słyszeliście o mega ciekawej historii Augusta Agboli O’Browna (ps. “Ali”), jedynym czarnoskórym uczestniku Powstania Warszawskiego. Nigeryjczyk, muzyk jazzowy, wybrał Polskę na swój dom i swoją ojczyznę. Walczył w Śródmieściu Południowym, najprawdopodobniej w batalionie “Iwo”.
2 sierpnia 2019 roku na rogu Pasaży Wiecha i Chmielnej ma zostać odsłonięta tablica upamiętniająca jego udział w Powstaniu.
10. ul. Moniuszki 1
ul. Moniuszki 1 Warszawa
ul. Moniuszki 1, Warszawa
Powstanie to nie same tragiczne i trudne chwile. To również momenty szczęścia i miłości. Jednym z nich bez wątpienia jest najbardziej znany powstańczy Ślub – Alicja i Bolesław Biega pobrali się 13 sierpnia 1944 roku przy ulicy Moniuszki 1, gdzie wówczas znajdował się kościółek (a konkretniej kaplica Szpitala Dzieciątka Jezus).
Na palcach zamiast obrączek mieli kółka od firenek, ale udało im się zdobyć bukiet z żywych kwiatów. Dlaczego akurat ten ślub uznawany jest za najbardziej znany z Powstania (jego fotografia pojawia się w wielu przekazach, a ceremonię oglądamy też w filmie “Powstanie Warszawskie”)? Otóż okazuje się, że to po trosze dzieło przypadku.
Na przeciwko kościoła znajdował się bowiem punkt Informacji i Propagandy Armii Krajowej. Gdy dowiedziano się o ceremonii, wysłano na nią ludzi z kamerami i aparatami.
W trakcie ceremonii trwał atak na Pocztę Główną przy Świętokrzyskiej, podczas którego zginął mężczyzna mający być świadkiem Pana Bolesława. Po zakończeniu niemieckiego ataku, odbyło się właśnie na Poczcie.
Bolesław i Alicja (Bill i Lilly) po wojnie trafili do Londynu, a w latach 50. przenieśli się do Stanów, gdzie wraz z dziećmi i wnukami do dziś prowadzą szczęśliwe życie.